ما روستایمان را پاکیزه و زیبا میخواهیم
در گذشته روستائیان مواد غذایی را خودشان تولید می نمودند و ظروف آنها اکثراً سفالی و فلزی بود ولی ارتباطات نقاط روستایی با شهرها روند گذشته را به کلی دگرگون نمود. به طوری که رواج مصرف ظروف پلاستیکی، مواد شوینده و آلاینده های منابع آب و خاک، مواد سوخت فسیلی (نفت و گازوئیل) تولید مواد زاید جامد و رها سازی آنها در محیط روستا، اثرات و پیامدهای منفی بر محیط زیست روستا بر جای گذارنده است. چزا که یکی از موارد مهم در زمینه حفظ و ارتقای سلامت افراد جامعه، جمع آوری، انتقال و دفع صحیح و بهداشتی زباله می باشد. امروزه مدیریت در نحوه جمع آوری پسماندها به عنوان یکی از ضرورت های جوامع به شمار می رود که این مهم به دلیل متعدد در روستاهای طالقان و منجمله روستای باریکان به یک معضل تبدیل شده است. اگر گذری از برخی روستاهای طالقان داشته باشید حتمآ با تَلی از زباله ها در قالب بطری های نوشابه ، ظروف یک بار مصرف به وفور در حاشیه سد ، کنار رودخانه ها و مزارع مخصوصآ در فصل تابستان مواجه خواهید شد .
با این وصف مشکلات پسماند در اغلب روستاهای طالقان را می توان به 3 بخش تقسیم کرد.1- پسماندهای خانوارهای ساکن اعم از ساکنین دائم یا موقت و مشکلات کمبود سطل زباله و عدم انتقال به هنگام پسماند از روستا 2- تجمع پسماند و نخالهای ساختمانی اهالی در مناطقی از حریم روستا 3- پسماند گردشگران در خارج از مناطق مسکونی روستا
سوابق تاریخی گویای آن است که انسان در 8 الی 9 هزار سال قبل زباله های خود را در خارج و به دور از محل مسکونی خود جمع آوری و دفع می نمودند. زباله ها علاوه بر تولید انواع بیماری به وسیله آلوده کردن خاک، آب و هوا خسارات فراوانی را به بار می آورند.افزایش بیماریهای صعب العلاج همچون سرطان، سکته های مکرر و صدها بیمارهای دیگر که به آلودگی محیط زیست نسبت داده می شود. و از سال 1975 میلادی به بعد بسیاری از کشورهای جهان را ناگزیر به تدوین قوانین و دقیق مستحکمی در زمینه کنترل مواد زاید جامد (پسماند یا زباله ها) نموده است.
اصل 50 قانون اساسی :«در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میشود.»
ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 مقرر نموده است: هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی آلوده، دفع غیربهداشتی فضولات انسانی و دامی و مواد زاید، ریختن مواد مسموم‌کننده در رودخانه‌ها، زباله در خیابانها و کشتار غیرمجاز دام، استفادهٔ غیرمجاز فاضلاب خام یا پساب تصفیهٔ خانه‌های فاضلاب برای مصارف کشاورزی ممنوع میباشد و مرتکبین چنان چه طبق قوانین خاص مشمو
ل مجازات شدیدتری نباشند به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد.
در ماده ۱ قانون مدیریت پسماند مصوب 1383 کلیه سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی موظف به اجرای این قانون دانسته شده‌اند و در ماده ۷ این قانون، مدیریت اجرایی کلیه پسماندها غیر از صنعتی و ویژه در شهرها و روستاها و حریم آنها به ترتیب بر عهده شهرداری و دهیاری‌ها گذاشته شده است.
طبق قانون مزبور و نیز بند 1 ماده ۱۰ اساسنامه دهياري ها مشعر بر "بهبود وضع زیست محیطي روستا" ، بیانگر اهمیت بنیادی مقوله پسماند و مدیریت آن در روستاها به عنوان یکی از مهمترین وظایف دهیاران است. جمع آوری و امحای زباله ها و پسماندهای روستایی از اموری است که با همت دهیاری ها محقق می شود. در همین راستا اما باید توجه داشت که مدیریت صحیح دهیاران بر روند رسیدگی به وضعیت پسماند روستا مستلزم تعامل و همکاری اهالی روستا با دهیاری است.
تردیدی نیست دهیار باید در اجرای وظیفه اش بهداشت مردم را همواره مهم تلقی نماید .اما در دیگر سو ساکنین روستا و گردشگران در طالقان نیز باید بدین باور برسند که علاوه بر رعایت موازین بهداشت فردی وخانوادگی، ملزم به حفظ بهداشت محیط پیرامون خود نیز هستند.اما متاسفانه دیدگاه حفاظت از محیط زیست به عنوان یک وظیفه شهروندی در میان مردم نهادینه نشده است. عدم وجود نگاه فرهنگی و نبود عزم جدی برای حفظ و صیانت از طبیعت در احاد مردم مشهود است.
در باریکان اما فصه گویا از جنس دیگری است. زیرا عدم اعتنا به آلایش محیط زیست از سوی بازیگران هر دو سوی این معادله (دهیار و مردم) به وضوح دیده می شود؟!
در این رابطه دلنوشته های یک "باریکانی" مندرج در کانال روستا را بخوانید:
"قصه هرساله زباله ها را چه باید کرد؟ زباله هایی که در همه جا پخش شده؟ از ظرف های غذاهای بعد مراسم که در زیر قبرستان رها شده تا زمین والیبال سر چشمه ..سر حمام قدیم
از شیشه خورده هایی که در زیر دست وپا رها شده تا ته سیگارهایی که همه جا رها شده اند
سطل زباله ها مملو از آشغال درون و بیرون در لب جاده اصلی دوراهی شقایق ..
ظروف غذا که قرار بود در سطل زباله ها ریخته نشود بعد مراسم جولانگاه سگها و کلاغها گردیده است و اهالی با ماشین از روی آن رد میشوند
چه باید کرد؟
عده ای که گویا از ما بهترانند و هیچ قانون و قائده ای را بر نمیتابند!
سال قبل اهالی یا همت هم از دوراهی باریکان تا سر قبرستان را با وجود مخالفت ها پاکسازی کردند تا پیامی را به دیگر اهالی بدهند؟
ولی گویا نه چشم ها دیدند و نه گوشها شنیدند!
روستایی که نام کانال شورا و دهیاریش روستای زیبای باریکان میباشد!
کدام زیبایی؟
هر جارا که نگاه میکنی تلی از آلودگی و نازیبایی و .........
چه کسی این همه زباله را در سطح روستا و با چه اجازه ای پخش میکند
آب فاضلاب حمام بعضی از منازل در سطح روستا رها شده است.....
افرادی که سیگار میکشند و ته سیگار خود را در سطح روستا
وعلی الخصوص در اطراف کوچه مسجد رها میکنند.
چه باید گفت...............
فقط در این بین یک مطلب روشن هست و آن اینکه عده ای از اهالی با این حرکت خود به دیگر اهالی روستا بی احترامی میکنند و باعث صدمه و آسیب به بافت روستا میشوند و آسیبی به زمین میزنند که تا هزاران سال جبران ناپذیر میباشد....."
اما ایا راه حلی نیست؟
سقالکسار روستایی در قلب گیلان است که با تلاشهای دهیار و همراهی مردم روستا و گردشگران به جایی باصفاتر، پاکیزه‌تر و زیباتر برای زندگی و گشت و گذار تبدیل شده است. اگر دهیارِ تحصیلکرده که سابقه کنشگری در حوزه محیط زیست را دارد، میتواند جنبشی محیط‌زیستی در سقالکسار ایجاد کند؛ یقین دارم مشکل پسماند و شیرابه و نخاله های ساختمانی را در روستای باریکان می‌توان حل کرد.
البته چنانچه پیشتر اشاره شد اینکه در خصوص معضل پسماند فقط توقع از سازمان‌هاي دولتي مثل شورا و دهیاری باشد، مسلماً نادرست است. اگر من و تو و ما یاد نگیریم که مرتع و دشت و طبیعت زباله دانی نیست! اینک باید بپریریم که متأسفانه اكثر ما براي ريختن زباله در هر جا و مكاني توجيه داريم . باید بپذیریم که قرار هم نیست همه جا هم سطل زباله ای باشد و اگر نباشد پس حق داریم که همان جا رها کنیم و برویم! اگر در جمعي حرف محيط ریست و فرهنگ پسماند پيش بيايد اغلب در نقش يك كارشناس زبده كلي حرف و خاطره در مورد رفتار اشتباه ديگران داريم و دهها مثال از فرهنگ مترقی کشورهای توسعه یافته می زنیم و افسوس می خوریم! باید بپذیریم که بخشی از این ناهنجاریها بدرستی همان مثل " از ماست که بر ماست " البته ناگفته نماند که دفع مناسب زباله از محیط زندگی نیازمند آموزش و فرهنگ سازی است. جامعه شناسان معتقدند اخلاق و تعهد شهروندی فرآیندی است که به صورت تدریجی ایجاد خواهد شد.نهادینه نمودن رفتار شهروندی شیوه ها و روشهای متعددی دارد که باید بصورت مجزا به آن پرداخته شود و در مجال این مقال نیست.
درفراز پیشین از نقش مردم گفته شد که البته باید به آن اهتمام شود. اما در دیگر سو نیز دهیار و شورای اسلامی روستا باریکان دارای مسئولیت قانونی هستند. ضمن تقدیر از تمامی تلاشهائی معموله در این خصوص که کسی منکر ان نیست. اما شواهد همگی برناکافی بودن فعالیتها دلالت دارد و حاکی از ان است که این دو نهاد در حل این معضل هم از نظر کمی(کاهش آثار بصری پسماند) و هم از منظر فرهنگ سازی کم و بیش منفعل بوده اند. چرا که در قبال رفتار خلاف فرهنگ زیستی گردشگران و برخی ساکنین برنامه و روشهای بازدارنده ندارند. بطور مثال اگر نشود رد زباله ریز را گرفت که البته می شود، لااقل با تولید کننده نخاله ساختمانی که آنرا در طبیعت رها می کند به دلیل سهولت شناسائی متخلف در روستا که می توان برخورد کرد؟ اما وقتی برنامه ای در بین نباشد و یا اساسا به قرار مسموع دهیار حضور ملموس و محسوسی در روستا نداشته باشد به تبع انتظار داشتن نیز کار بیهوده ای است!
اینک این سوالات مطرح است که کدام فرهنگ سازی برای حفظ محیط زیست صورت گرفته است؟ چند تابلو برای راهنمایی و دلالت ساکنین و گردشگران برای احترام به حفظ محیط ریست در مزرعه لات و میاندشت و مکانهای چمع آوری زباله نصب شده است؟ در چند پنجشنبه و جمعه بین گردشگران کیسه زباله و بروشور توزیع شده است؟ اگر وظیفه مردم را بردن زباله ها تا سطل بدانیم ، قاعدتاً وظیفه هماهنگی با مرجع مربوطه برای حمل پسماندها بر عهده دهیار است. اما به دلیل عدم حساسیت لازم بعضا تا یکی دو هفته این موضوع به طول می انجامد و زباله ها به دلیل انباشت مخزن در اطراف پراکنده و و مامن حیوانات می شود؟. سازمان امور شهرداریها و دهیاریهای وزارت کشور "چارچوب توسعه فرهنگ شهروندي مديريت در زمينه پسماندهاي جامد در مناطق روستايي" را در سال 1392 اعلام و متذکر شده است" افزايش نقش مردم در تصميم گيري هاي ها در جهت دستيابي به اهداف تغيير الگوي مصرف از طريق هماهنگي با نهادهاي مختلتف شهرستان و نيز گروههاي غير دولتي و جوامع محلي". اگر همکاری و همیاری مردم اصل و ضروری است بر اساس کدام تفکر با پویش محیط ریستی سال 97 بی اعتنائی شد و حتی دهیار به خود زحمت حضور در پویش را نیز نداد!
این در حالی است که آیین نامه مالی دهیاری ها همه ساله حدآقل ۶۰ درصد اعتبارات را به اجرای طرح های عمرانی اختصاص داده است. برای هزینه این اعتبارات اولویتهائی نظر گرفته شده است منجمله تکمیل پروژه های نیمه تمام و اجرای پروژه هایی همچون بهسازی معابر ، مدیریت پسماند و....
اینک پویشی مردمی دیگری در راه است که بار دیگر در جمعه 10 آبان 98 کم اعتنائی "برخی از ساکنین" و نیز "نهادهای مسئول در روستا" را تا حدودی جبران کند. اما ایا این پایان معضل مدیریت پسماند است؟ امید است که اینبار هم ساکنین و هم متولیان امر هردو دست دست یکدگیر نه برای یک روز نمادین، بلکه برای همیشه مروج عملی این شعار باشند که: ما روستایمان را پاکیزه و زیبا میخواهیم!
فرهاد باریکانی آبان 98